بسم الله الرحمن الرحیم
همانطور که مکرراً عرض کرده ایم: یکی از اختلافات اصلی ما با علوم معیوب پوزیتویستی مسئله "روش تحقیق" است. درباره روش تحقیق پیشنهادی مدرسه فقهی هدایت -که در مقایسه با روش تحقیق های پوزیتویستی قرار دارد- نکاتی را تبیین می کنم: (تغییر در روش تحقیق، زمینه ساز تفاهم حول درختواره دانشی تمدن اسلامی است )
نکته اول اینکه: مفهوم اصلی "روش تحقیق فقهی" مفهوم "اشرافِ علمی" است و علم فقط از شخصی که اشراف به مسئله دارد صادر می شود. بحثِ عظیم الشأن تکیه به شخصی که اشراف علمی دارد؛ در تکامل مفهوم تکیه به شخصی که عصمت دارد؛ مطرح شده است. (حوزه علمیه معتقد است که باید به فرد معصوم در تحقیق تکیه کرد؛ ولی باید یکی از دلایلِ عصمت را در اشراف علمی شخص معصوم علیه السلام جستجو نمود.) همچنین مفهوم اشراف علمی در مقایسه با مفهوم تکیه به حدس پژوهشگر در تبیین روابط بین متغیرها تعریف می شود(روش تحقیق پوزیتویستی برای کشف حقیقت بر پایه حدس پژوهشگر، پایه ریزی شده است)
نکته دوم آنکه: برای "اثبات اشراف علمی" در یک شخص، از پنج مفهوم تأمل، تعقل، تدبر، تجرب و تفقه استفاده می کنیم. به عبارت ساده تر مدیریت افزایش یقین در "قلب پژوهشگر" و در "مخاطبان پژوهشگر" از پایگاه این پنج مفهوم آغاز و نهائی می شود. طلبه فقیه با ابزار بررسی قدرت یک شخص در مدیریت تأملات، مدیریت معقولات، مدیریت تدبر، مدیریت تجارب و مدیریت تفقه اشراف علمی شخص مدعی اشراف را موضوع بررسی قرار می دهد. (استنباط فقهی)
نکته سوم اینکه: اعتماد به اشراف علمی یک شخص، فرآیندی تدریجی دارد (در اکثر موارد) و برای گسترش اعتماد نسبت به اشراف علمی شخص معصوم(علیه السلام) بر اساس قاعده بیان مبتنی بر ظرفیت از یکی از روشهای ۱- روش مدیریت تأمل، ۲- روش مدیریت تعقل، ۳- روش مدیریت تدبر، ۴- روش مدیریت تجربه و ۵- روش مدیریت تفقه بهره برداری می کنیم.
نکته آخر آنکه: در "روش تحقیق فقهی" از همه سطوح پنج گانه تفکر برای افزایش یقین و اثبات اشراف علمی ِ کتاب و سنت بهره برداری می کنیم و محدود نمودن تفکر به حوزه تجربه را -آنچنانکه در روش تحقیق پوزیتویستی وجود دارد- صحیح نمی دانیم. البته همه باید به تفاوت های تجربه های پوزیتویستی و تجربه های فقهی توجه کنیم.
به فضل الهی: نشست تخصصی تبیین تفصیلی "روش تحقیق فقهی" در مقایسه با روش تحقیق پوزیتویستی را در حوزه علمیه قم و مراکز دانشگاهی برگزار خواهیم کرد.
حجت الاسلام علی کشوری (مدیر مدرسه فقهی هدایت)
تبیین اصول روش تحقیق فقهی در مقایسه با روش تحقیق پوزیتویستی
سه شنبه ۹ فروردین ۱۴۰۱ - قم مبارک
