بسم الله الرّحمن الرّحیم
یکی از ابواب فقهی فقه نظام، فقه البیان است. برای فهم مباحث فقه البیان، بحث را از تبیین ماهیت امضائی یا تأسیسی زبان شارع شروع می کنیم و ادله امضائی بودن زبان شارع را که شامل ۱- ملازمه امضائی بودن زبان شارع و تفاهم با عرف (به دلیل اتکاء تفاهم عرفی بر درک فطری افراد) و ۲- عدم الردع شارع (به دلیل حکومت انگیزه هایی همچون مدارا و عدم ظرفیت بر عدم ردع شارع و عدم تلازم میان عدم ردع شارع و امضای شارع) نقد می نماییم.
در مرحله بعد، ماهیت تأسیسی زبان شارع را تبیین می نمائیم. همانطور که اشاره شد: اصل تفاهم وابسته به درک فطری افراد است و شارع به دلیل اشراف بیشتر نسبت به فطرت (در مقایسه با درک عرف از فطرت) زبان خود را مبتنی بر بخش اصلی فطرت (وعاء تفکر) پایه گذاری کرده است. به عبارت دیگر چون بخش اصلی وجود انسان قلب او محسوب می شود(القَلبُ وهُوَ أمیرُ الجَوارِحِ - من لا یحضره الفقیه) و چون حیات قلب به تفکر وابسته است (إنَّ التَّفَکُّرَ حَیاةُ قَلبِ البَصیرِ - کافی جلد ۲)؛ بیان شارع مبتنی بر تحریک فکر، پایه گذاری شده است.
به دلیل نبوی شریفِ إنّا مَعاشِرَ الأنبیاءِ اُمِرنا أن نُکلِّمَ النّاسَ على قَدرِ عُقولِهِم (کافی جلد ۱) برای تحریک تفکر، باید اصل ظرفیت (قدر عقول) را به عنوان متغیر اصلی در بیان لحاظ نمود. (بیان مبتنی بر ظرفیت) در فقه البیان استظهاراً للآیات و الروآیات بر اساس ۸ قاعده بیانی تامل(اشراف)، مُکث، نظام مقایسه، رفق، منزلت، انفتاح، سیاق و کَمّ ظرفیت و نقش آن در بیان شارع را تنقیح نموده ایم. بنابراین انتخاب آیه یا حدیث مادر در یک بحث و انتخاب احادیث معاضد و هم خانواده در آن بسته فقهی با تکیه بر ساختار ظرفیت رقم می خورد.
حجت الاسلام علی کشوری - تبیین فهرست جدید فقه البیان
گفتگو با طلاب مدرسه هدایت - حرم مطهر حضرت معصومه سلام الله علیها- یک شنبه ۵ دی ۱۴۰۰
