بسم اللّه الرّحمن الرّحیم
چهار مهارت مهم در حوزه پرسشگری و مدیریت پرسش های جامعه در فقه البیان -بخش مرتبط با بیان مبتنی بر تأمل- مطرح است. تسلط بر این مهارت ها از مقدمات اجتهاد و مدیریت تأملات یک جامعه محسوب می شود:
مهارت اول: مدیریت حفظ سوال در مباحثه، اولین مهارت لازم برای مدیریت تأملات یک جامعه است. برخی افراد در یک مباحثه علمی به سرعت اسیر پرسش های طرف مقابل می شوند و قدرت حفظ سؤال خود در یک جلسه عمی و یا محیط اطراف خود را ندارند. در یک مباحثه علمی یا یک پروژه اجتماعی، پاسخ به سؤالات مخاطبان را باید در رتبه دوم مباحثات قرار داد و از پدیده گیج کننده ازدحام و تکثر سؤال جلوگیری به عمل آورد. انتخاب یک پایه سؤال قوی و تبیین قوی پرسش ( بیان فواید پرسش محل بحث) از جمله ابزارهای حفظ سؤال در ذهنیت مخاطبان است. برای حفظ سؤال باید به صورت حداقلی از امر و نهی استفاده نمائیم.
مهارت دوم: تسلط بر روش کشف سوال شارع از بیان شارع است. همانطور که در مقدمات فقه البیان مطرح کرده ایم: بیان علمی شارع مبتنی بر یک سؤال آشکار یا سوال مفروض مطرح شده است. کشف سؤال شارع و تبیین آن به عنوان نقطه آغاز فهم روایت و آیه، یک مهارت مغفول در علم اصول فعلی است. تعاضد یابی درباره روایات و آیات و توجه جدی به تعلیل های مطرح در آیات و روایات؛ مهمترین ابزار کشف سؤال از بیان شارع است و در مواردی که سؤال آشکار یا مفروض است؛ به تبیین سؤال شارع مدد می رساند. در بسیاری از موارد که روایت و آیه در ملاحظات لفظی اولیه دارای اجمال بیانی است؛ توجه به سؤال شارع، سبب "انصراف معنایی" لفظ مجمل و بالتبع عدم نیاز به برخی از "اصول مرادیه" برای کشف مقصود شارع می شود. (کشف سؤال شارع، زمینه انصراف معنائی بیان شارع محسوب می شود)
مهارت سوم: تسلط بر روش تنقیح و تصحیح سوالات غلط مخاطبان است. همانطور که قبلاً معروض داشته ایم: سؤالات عرف های عمومی و تخصصی مشموع چهار صفت ۱- سؤال غلط، ۲- سؤال ناقص، ۳- سؤال صحیح فاقد اولویت و ۴- سؤال صحیح اولویت دار است و فقیه در مقام هدایت تفکرات جامعه، ناگزیر از مدیریت علمی سؤال معیوب است. پاسخ دادن به سؤال مخاطب به معنای تنقیح سؤالات معیوب مخاطب است و برای تنقیح سؤالات معیوب، سه مرحله ۱- تنقیح بیانی، ۲- تنقیح زیرساختی و ۳- تنقیح شاکله ای در سرفصل دوم فقه البیان تصویر شده است
مهارت چهارم: تسلط بر کشف سؤالات مرتبط با یک سؤال صحیح است. (تسلط بر روش کشف نظام سؤالات شارع) برای مدیریت یک جامعه، نیازمند ایجاد تأمل در همه ابعاد نیاز آن جامعه هستیم و طرح سؤالات یک بعدی به معنای پذیرش حضور دانش غلط در سایر حوزه ها است. اگرچه تفکر از یک سؤال مادر آغاز می گردد؛ ولی زایش سؤالات بخشی از آن سؤال مادر یک ضرورت قطعی محسوب می شود. به عنوان مثال در بسته اولویت های تمدنی ۱۲ گانه ۱۱ پرسش اصلی از پرسش مادر تقسیمات شهری کوچک مطلوب است؟ (محله محوری) یا تقسیمات شهری بزرگ؟(منطقه شهری)؛ زائیده شده است و در واقع یک مجموعه از پرسش های مرتبط با محله محوری با مخاطبان مطرح می شود.
حجت الاسلام علی کشوری (دبیر شورای راهبردی الگوی پیشرفت اسلامی) - تبیین فواید قاعده اصولی بیان مبتنی بر تأمل (سرفصل دوم فقه البیان) - ۳۰ صفر ۱۴۴۵ (شهادت عالم آل محمد) - قم