بسم الله الرحمن الرحیم
متن کامل سخنان حجت الاسلام علی کشوری در نشست نقد و بررسی مستند ضد توسعه مادر کشی-که در تاریخ ۱۳دی ماه ۱۳۹۴ در چهارمین روز اکران عمومی جشنواره عمار بیان شده است- را در ادامه بخوانید:
بسم الله الرحمن الرحیم اللهم صل علی محمدوآل محمد وعجل فرجهم
من راجع به این مستند سه نکته را آماده کرده‌ام تا به محضر دوستان گزارش دهم. فکر میکنم در قسمت اول فقط نکته اول را [بتوانم] گزارش دهم. به نظر من این مستند، در درجه اول به صورت بسیار شفاف و روشنی خطاهای محاسباتی جریان‌های توسعه‌گرا در ایران را نشان داده است. درست است که اصل مستند از پایگاه محیط زیست بحث را شروع کرده -یعنی مشکلات محیط زیستی را اصل قرار داده و مثلاً به مسأله سدها پرداخته بود- اما اگر لابه‌لای دیاگوگ‌ها دقت می‌کردید، بحث اصلی به نحوه برنامه‌ریزی مبتنی بر ادبیات توسعه در کشور ما بر می‌‌گردد. یعنی در واقع آن تفکری که - از سالهای ترجمه [ادبیات] غربی در ایران- حدود صد سال پیش در ایران شروع شدهاست؛ حال میوه و خود را در کشور نشان می‌‌دهد.
ما این چندسالی که تقریباً در استان‌ها حضور داشته و معایب ادبیات توسعه را بحث کرده و گفتمانالگوی پیشرفت اسلامی را به عنوان جایگزین معرفی می‌‌کردیم؛ هیچوقت به این روشنی خطاهای محاسباتی توسعه را آن طور که در این مستند اثبات شده، اثبات نکردیم.
یعنی اگر شما به آن قسمت‌هایی که مربوط به افتتاح مراسمات بود، دقت می‌کردید، در آن قسمت مدیران در افتتاح یک سد می‌آمدند و از مزایای غیرواقعی [یک سد] صحبت می‌‌کردند. اما 5 یا 10 سال بعد، نشان داده می‌شد که آن وعده‌ها به هیچ عنوان محقق نشده است.
مجددا عرض میکنم که فیلم مادرکشی از ورودی محیط زیست شروع و اثبات کرده بود که محاسبات ادبیات توسعه-نگاه تکنوکراسی در ایران- غیرواقعی است. یک محاسبات توهمی، بخشی و کوتاه مدت است؛ ولی همین نگاه را می‌توان از حوزه‌های دیگری هم شروع کرده و باز به ناکارآمدی ادبیات توسعه رسید.
این نکته اولی بود که می‌خواستم به بهانه این مستند به محضر شما عرض کنم. یعنی اگر شما تصور بفرمایید یک آقای مستندسازی سال آینده در جشنواره عمار فیلمی را با موضوع بررسی دادگاه‌های خانواده در ایران پخش کند و این موضوع را ورودی قرار دهد و بعد بخواهد کنکاش و بررسی کند، میتواند به همین نقطه‌ای برسد که برادر عزیز کارگردانمان در این فیلم مادر کشی به آن رسیده است. یعنی ما نه تنها در بخش محیط زیست دچار آفت‌های جدی شدیم، در مسأله خانواده هم از ناحیه محاسبات توسعه اسیب دیدیم. [برای مثال] در حال حاضر در شهر تهران 38 درصد طلاق داریم. جالب است بنده همین حالا هم که برخی از آمارها را نگاه می‌کردم، معضل فروپاشی نهاد خانواده در ایران –که عرض کردم به رقم 38 در صد در سال 1393 رسیده- یک مقدار[کمی] با [آمار] فروپاشی نهاد خانواده در آمریکا که توسعه‌یافته‌تریتن کشور دنیا است، فاصله دارد. در آمریکا حدود 40 تا 50 درصد طلاق جدی وجود دارد. البته [بر روی آن]خانواده‌هایی هم که در آنجا وجود دارد، نمی‌توان نام یک خانواده استاندارد را نهاد اما به هر حال از حیث فروپاشی[نهاد خانواده] و طلاق به توسعه‌یافته‌ترین کشور دنیا نزدیک هستیم. حال چه شده که این اتفاق افتاده است؟ مثلاً می‌توانیم در یک مسند بررسی کنیم که یک عده‌ای در 50 یا 60 سال پیش آمده و بیان کردند که نظام آموزشی باید تغییر پیدا کند. [آنها] بر روی مفاهیم ساینس در کشور تمرکز کرده و مفاهیم محاسبات علوم پایه را گسترش دادند.
در حال حاضر ما با یک نسلی روبرو هستیم که این نسل از حیث مهارت‌های خانوادگی در وضعیت تنزل‌یافته‌ای قرار گرفته است. غیر از مسأله فروپاشی نهاد خانواده، ده‌ها ورودی دیگری هم می‌توان انتخاب کرد. لذا نکته اولی که در این فاصله کوتاه خواستم محضر دوستان عرض کنم این است که محاسبات جریان توسعه‌گرا که به نام ترقی و پیشرفت ایران اتفاق افتاده است، فقط ناکارآمدی خود را در بخش محیط زیست نشان نداده، در بخش خانواده هم ما را به چالش کشیده است.
امروزه هم که با حوادث نظام بین‌الملل و مجموعه مذاکرات به اسم برجام و غیره روبرو هستیم، شما می‌بینید که محاسبات جریان توسعه‌گرا در اعتماد به نظام استکبار هم توهمی و تخیلی بیرون آمده است. همین الان هم که برجام به روز اجرا نرسیده، چند بار نقض شده است. یعنی آن نظریه سیاست خارجه توسعه‌گرا که می‌گفت اگر مثلاً با این قوائد برویم و با نظام استکبار مذاکره کنیم مشکلات کشور حل خواهد شد، تخیلی بودن و توهمی بودنش در حال اثبات جدی است. برای بنده جالب بود که جناب آقای رئیس جمهور در نامه‌ای که به وزیر دفاع نوشتند، عبارات آغازین نامه ایشان این بود که مثل اینکه نظام آمریکا نمی‌خواهد دست از دشمنی‌های خود بردارد. یعنی تقریباً ناکارآمدی ادبیات توسعه در همه بخش ها در حال اثبات است.
حالا برادر عزیز ما زحمت کشیدند. بنده این مستند را ندیده بودم، اما توصیه میکنم که این مستند را برای غیر از فضای جشنواره عمار هم برای نخبگان به نمایش بگذارند. [این مستند] بسیار بسیار خوب، غلط بودن محاسبات جریان توسعه‌گرا را نشان داده است. البته غیر از این نکته مثبتی که عرض شد یک معایبی هم به نظر بنده می‌‌رسد که در فرصت بعدی محضر عزیزان عرض خواهم کرد.
قسمت دوم سخنان حجت الاسلام کشوری در نشست نقد و بررسی مستند ضد توسعه مادر کشی
بسم الله الرحمن الرحیم
بنده نکته دوم را هم عرض کنم تا بحثم تکمیل شود. ببینید همان‌طور که عرض شد مستند آقا کمیل به ما نشان داد که در یک زمانی مدیران ما یک محاسباتی داشته‌اند، بنده به متن گفت‌وگوهایی که در این مستند پخش شد ارجاع می‌دهم- البته در غیر از این مستند هم اگر کسی اهل این کار باشد و یا در جلسات کارشناسی حضور داشته باشد، میتواند امثال این دیالوگ‌ها را به وفور پیدا کند- مثلاً آقایی دارد سد را افتتاح می‌کند و [در آن حین] می‌گوید : ما می‌خواهیم کاری کنیم که وضع کشاورزان بهتر شود، بهره برداری بیشتری داشته باشند. اما بعد از آن قابل مشاهده است که آب شور شده و همان نخلستانی که آن کشاورز محترم بر روی آن کار می‌کرد، مانند زمان جنگ تحمیلی از بین رفته است. ورودی عرض بنده این بود
[حال] اگر جناب آقای شهرستانی می‌خواهند بخش عرفانی قضیه را هم ببینند، باید این را تکمیل کنند که گناه ما استفاده از محاسبات غلط، استفاده از محاسبات توسعه‌گرا بوده است. بنده بحث خود را عمیق‌تر کرده‌ام- گرچه آقا کمیل راجع به سدها صحبت کرده‌اند، ولی [در واقع] ورودی بسیار ملموسی را برای نقد توسعه شروع کرده‌اند. آقای کلانتری هم در این مستند بیان کردند که ما مهندسان نادانی بودیم که از این روش‌ها استفاده کردیم. برای بنده این سوال ایجاد شد که در حال حاضر این مهندسان و طراحان دانا کجا هستند؟ اگر شما مطالعات مربوط به سد را در دنیا پیگیری کنید، خواهید دید-که ما به خاطر این بحث‌ها مجبور شدیم، گاهی اوقات این مباحث را دنبال کنیم- مثلاً از سال 2002 به بعد پروژه‌های سدسازی در کشور آمریکا متوقف شده است. سال 2002 یعنی 14 سال پیش. یعنی همان زمانی که ما در حال انجام این غلط‌های محاسباتی در کشور بودیم، در کشور آمریکا هم داشتند این محاسبات غلط را انجام می‌دادند، -حالا چند سال زودتر یا دیرتر- این ترجمه‌گرایی، این محاسبات غلط که مثلاً فلان نشریه خارجی در حوزه سدسازی یا ژورنال بین‌المللی را ترجمه کنیم و همان را مبنای عمل قرار دهیم، این گناه بزرگ ما بوده است. از سال 2002 به بعد یک پروژه‌ای در آمریکا شروع شده- علاوه بر این که سدسازی را متوقف کردند؛ برخی سدها را نیز تخریب کردند.
بنابراین به نظر می رسد حرف ما از حرف آقایان فنی‌تر است، زیرا در آنجا هم همین مشکل به وجود آمده است. یعنی در آنجا هم محیط زیست را تخریب کرده‌اند اما در حال حاضر به اشتباه خود پی برده‌اند. حالا ما هم با یک فاصله 10 یا 12 سالهای متوجه شده‌ایم. اینکه ما همیشه در جلساتمان عرض می‌کنیم که شما اگر ورودی‌های نقد توسعه را فقط از محیط زیست شروع نکنید،-که یک جریان غالبی شده که البته خوب هم هست و در کوتاه مدت خوب جواب خواهد داد- و برویم مثلاً از نهاد خانواده هم شروع کنیم. [مثلاً] ببینیم که این آموزش مدرن در مدارس ما [باعث شده] وقتی از همه بچه‌های می‌پرسید قرار است در آینده چکاره شوید، همه می‌گویند که ما می‌خواهیم دکتر و مهندس شویم. این ارتکازاتی که نظام آموزش در نسل‌های ما ایجاد کرده، یک اثر آن فروپاشی نهاد خانواده شده است. ما فقط از محاسبات غلط در محیط زیست آسیب ندیده‌ایم. بنده می‌توانم ربط بین محیط زیست و فروپاشی نهاد خانواده و بقیه چیزها را هم عرض کنم. [اما] ما از ده‌ها نقطه از این محاسبات غلط ضربه دیده‌ایم. این موضوع را داشته باشید.
آقای شهرستانی یک بحثی را مطرح کردند. بنده یک بار برای همیشه این موضوع را جواب دهم و بعد وارد بحث‌های اصلی شوم.
ببینید، آقایان می‌گویند که محاسبات توسعه در کشورهای غربی، به این مقدار که در ایران تخریب ایجاد کرده، در آن کشورها ایجاد نکرده است. بنده می‌گویم که این حرف خلاف آمارهایی است که منتشر می‌شود. بر فرضی که ما نرمش قهرمانانه کنیم و این حرف را بپذیزیم، بنده 3 کد می‌دهم تا این شبهه در ذهن‌ها حل شود. یک کد را آقا کمیل در مستند آورده بودند؛ ببینید توسعه مانند بقیه مسائلی که به کشور ما وارد شد، [به شکل] سفارشی و تحت برنامه کشورهای استکباری وارد شده است. یعنی به این شکل نبود که مثلاً فرض بفرمایید ما برویم درس بخوانیم و بعد درس خوانده‌های ما راجع به اقتصاد و توسعه و امثالهم بیایند در کشور ایران و با یک نگاه آزاد و ناظر به شرایط ایران شروع به برنامه‌ریزی کنند. همان روزهایی که می‌خواستند توسعه و این ادبیات جدید کشورداری را وارد ایران کنند، آمدند [این کار را] تحت یک سری برنامه‌هایی وارد کردند. همان که ایشان به خوبی در این مستند آورده بود- بنده به خاطر همین نکات گفتم که این مستند، مستند خوبی است- مثلاً برنامه‌ای که ترومن ریخته بود. فلان دانشمند ما توسعه را نیاوردیم بلکه رئیس جمهور آمریکا طبق چند اصل توسعه را وارد ایران کرد. یعنی به بدترین و مخربترین وجه سعی کرده [توسعه] را وارد ایران کند. لذا ما در حال حاضر با اوضاع خیلی بدی روبرو هستیم. ایشان در مستند خود یکی[از معایب توسعه] را گفته بود. [مثلاً] سال 1332 که آن کودتای مشهور اتفاق افتاده است، همه [در مقام تحلیل] از این طرف کودتا [مثلاً] ابعاد میدانی آن، از طراحی‌های آن بحث می‌کنند، همه چیزهای آنرا بحث می‌کنند اما هیچکس بحث نمی‌کند که از سال 1332 که این کودتا در ایران اتفاق افتاد، یک انتشارات علمی-فرهنگی هم در ایران اتفاق افتاد که جز مکمل همان طرح کودتای 1332 بوده است تا کتاب‌های آموزشی ایران را بنویسند و چاپ کنند و پخش کنند. -حالا اسم طرح از ذهن بنده رفته است- اما از سال 1332 شروع کردند متون آموزشی ما را عوض کردند. یک سری متون خاص را برای جوانان و دانشمندان ما بحث کردند. این هم یک گزاره‌ای است که اثبات و روشن می‌کند که چرا اینقدر ضررهای توسعه در ایران-بر فرضی که بیشتر از غرب است- چرا بیشتر از غرب بوده است. شما خاطرات ابوالحسن ابتهاج را بخوانید، همه آنهایی که دست در توسعه دارند می‌دانند که دوره اوج اولیه سازمان مدیریت در ایران، دوره مدیریت آقای ابوالحسن ابتهاج بوده است. ایشان می‌نویسد که یک تیم آمریکایی می‌آید برای ایران برنامه‌های توسعه می‌نویسد- که البته [بیان می‌کندکه ] می‌برند پیش اعلی حضرت همایونی! که باب توسعه را در ایران باز کرده و ایشان نمی‌پذیرد- که به این موضوع کاری نداریم- اما طراحی‌های اولیه توسعه در ایران، به دست دانشمندان ما اتفاق نیافتاده است. خوب طبیعی است که وقتی محاسبات توسعه‌گرا هم در ذات خود مشکل داشته، هم طی یک برنامه ویژه برای از بین بردن نسل مردم ایران و به چالش کشیده شدن مردم ایران طراحی می‌شود، اثرات آن ده‌ها برابر سخت‌تر خواهد بود. به هر حال این نکته‌ای که خواستم عرض کنم که این مسأله جواب داده شود. به دلیل اینکه وقت کمی دارم آن بحث را تکمیل کنم.
بنده از اینجا وارد بحث می‌شوم، ببنید آقایان؛ ما ورودی‌های متعددی برای نشان دادن غلط‌های محاسبات توسعه‌گراها در ایران [را در اختیار] داریم. به روزترین آن بحث برجام است. بنده اصلاً بحث سیاسی ندارم. اگر مجموعه گفت‌وگوها و یاداشت‌هایی را که از طرف مجموعه ما در رسانه‌ها منتشر می‌شود دیده باشید، 2 یا 3 بار ما در طول سالهای منجر به برجام، نقد سیاسی کرده‌ایم. اصلاً ورود سیاسی نکردیم.[در این فضا] یک ادعایی مطرح شده بود که اگر مذاکره کنیم، مسائل داخلی کشور حل شده، دشمنی‌ها هم رفع خواهد شد.[در حال حاضر] باطل بودن این ادعا در حال اثبات شدن است. مانند این ادعا که سدها می‌توانند روان آب های ما را تبدیل به فرصت برای کشور کنند، یا مانند این ادعا که اگر فرزندانمان را بفرستیم در مدارس روز درس بخوانند، زن‌ها را بفرستیم در مدارس روز درس بخوانند، اوضاع زندگی ما بهتر خواهد شد. در حال حاضر[نتیجه این نگاه این شده که] تهران به 38 درصد طلاق رسیده است. امثال این ادعا‌ها در کشور ما زیاد است. ما نمی‌خواهیم در حال حاضر وارد بحث شویم اما به هر حال این ورودی که آقا کمیل شروع کردند، ورودی خوبی بوده است.
چند سوالی که ایشان در مستند خود مطرح کرده بودند که آیا امیدی هست؟ آیا می‌شود مسائل را حل کرد؟ قطعاً امید هست. اما آن امید کجاست؟ تکمیلی بحث این است که آن امید یعنی، مسأله محور ورود پیدا کرده و محاسبات الگوی پیشرفت اسلامی را راجع به مسائل مختلف بحث کنیم. یک بسته 100 تایی آنرا ما در قم آماده کردیم. همیشه بنده وقتی با دوستان می‌خواهم صحبت کنم، این نقطه را اعتراض میکنم. حال که این مستند ضد توسعه مادرکشی در کشور پخش شده، در این قسمت کم [کار شده] است. آقایی که صحبت می‌کرد، حرف فنی‌ای بیان کرد که چرا[مستند] به سمت بحث اثباتی نرفته است؟ چرا ورود نکرد و مثلاً از 10 جریانی -که در کشور به نظر ما وجود دارند- و در حال تحلیل مسائل کشور با ادبیات الگوی پیشرفت اسلامی تحلیل می‌کنند [استفاده نکرده است]؟ این یک عیب اساسی است که ما نقد را بیان کرده اما وارد بحث‌های اثباتی نمی‌شویم. تا جایی که [نیاز به] نقد هست خیلی خوب، اما اگر فقط نقد کرده و بحث اثباتی ارائه ندادیم، می‌دانید جامعه به ما چه می‌گوید؟ جامعه به ما می‌گوید شما با رانت نفتی آمده‌اید و هر روز هم یک حرفی می‌زنید و امروز هم این حرف‌ها را می‌زنید تا سرپا باشید و بودجه خود را بگیرید[و در کل] از این تهمت‌ها می‌زنند. یا می‌گویند این حکومت نمی‌تواند مسائل مردم را حل کند. لذا عیب اصلی این مستند در کنار نقطه قوت خوبی که داشت، خصوصاً اینکه نشان داد توسعه به شکل طبیعی وارد ایران نشده و تحت برنامه‌ریزی ترومن و امثالهم وارد ایران شده است، این بود که وارد بحث‌های اثباتی نشده است. البته مطلق –حالا مطلق که می‌گویم شاید یک مقداری بی‌انصافی باشد- یا خیلی از آثاری که در جشنواره عمار امسال دید می‌شود، به همین [شکل] است. یعنی به سمت اینکه بگویند در حال حاضر برای این مسأله جریان فکری انقلاب باید چکار کند، نمی‌روند.
اگر فرصتی برای بنده ماند و اگر نماند، [این بحث را] در جلسات دیگر می‌توان مطرح کرد؛ ما یک بسته 100 تایی- ادعای زیادی هم نکرده‌ایم 100 مسأله است- در قم گذاشتیم که 15 سال هم[بر روی آن] کار کردیم، یعنی یک شبه نبوده، بلکه در سال 1390 ما آنها را رونمایی کردیم. مطالعات آن از اواسط دهه 70 شمسی با موضوع آسیب‌شناسی انقلاب اسلامی شروع شده است- 100 بسته بحثی راجع به 100 مسأله در کشور است. اینها همه دارای نظریه هستند. این کاری است که ما انجام داده‌ایم[اما در کنار] جریان‌های دیگری هم هستند. اگر جریان منتقد در کشور به سمت راه‌حل اثباتی نرود، مردم و دیگران به ما می‌گویند که اختیارات حکومتی دست خود شماست، چرا شما[ فقط از راه نقد] ورود پیدا می‌کنید.
اجازه بدهید در این قسمت بنده به صراحت به دوستان جشنواره عمار یک انتقادی داشته باشم؛ بله مثلاً ما با این نحوه سیاست خارجی مشکل داریم، ولی چرا در جشنواره عمار یک مستندی توسط نیروهای انقلاب ساخته نشده- شما می‌دانید که ما حدود 12 مرکز تجمع شیعیان در دنیا داریم که حالا به برکت شهادت رهبرانشان دارند شناسایی می‌شوند- که مثلاً این مستند بیاید بسته خدماتی جمهوری اسلامی و مردم ایران را به این اقمارهای امنیتی خود- مثلاً حزب الله لبنان که عملاً عامل امنیت ما است و یا امثالهم از این قمرهای شیعه‌ای که دنیا داریم [را نشان دهد؟]
حتی بچه‌های حزب اللهی ما نمی‌دانند که ما 12 مرکز تجمع تشیع قدرتمند در دنیا داریم که می‌توانیم از اینها بهره‌مندی اقتصادی داشته باشیم. یعنی می‌توانیم مثلاً برای آنها کالا تولید کرده و صادرکنیم و مشکلاتمان را حل کنیم. این بحث‌های تفصیلی بعداً باید انجام گیرد. اما مهمترین انتقاد ما به این مستند خوب در بخش نقد این بود که راجع به بحث اثباتی ورود پیدا نکردند. اگر فرصت دیگری بود نکته سومی هم عرض خواهم کرد.